زن ناشزه کیست و آيا به زن ناشزه مهريه و نفقه تعلق ميگيرد؟
هر زن و شوهری با عشق و علاقه پا به زندگی مشترک می گذراند اما این باعث نمی شود که این عشق تداوم داشته باشد. بسیاری از زوجین به دلایل مختلف مانند اشتباهات فردی، مشکلات با خانواده، تغییر رفتاری و خلق وخوی، اعتیاد به مواد مخدر و هزاران علت دیگر به صورت عواملی خارجی هستند که می تواند به عشق میان زوجین بخصوص عاملی برای جدایی آن ها باشد. ولیکن زمانی که خطبه عقد بین مرد و زن خوانده می شود آنها نسبت به یکدیگر تعهدات مختلفی را خواهند داشت. زوجین در زندگی مشترک از یک سری حقوق قانونی برخوردارند. یکی از این حقوق مشترک میان زوجین تمکین از یکدیگر است.
تمکین چیست؟
معنای لغوی تمکین «فرمان بردن» است و در اصطلاح حقوقی به لزوم انجام تکالیف هریک از زوجین در برابر یکدیگر اشاره میکند؛ یعنی هنگامی که گفته می‌شود «مرد و زن موظف به تمکین هستند»، به این معناست که هریک از آنها موظف هستند به تکالیف و وظایف خود در برابر یکدیگر عمل کنند. تمکین شامل دو دسته اعمال می‌شود.
انواع تمکین
تمکین به معنای عام
تمکین به معنای عام مربوط به همه‌ی تکالیفی است که به موجب قانون بر عهده‌ی هریک از زوجین قرار داده شده است و آنها باید به این تکالیف قانونی عمل کنند.
تمکین به معنای خاص
اما تمکین به معنای خاص مربوط به تکلیف برقراری رابطه‌ی جنسی متعارف است و براساس آن، هیچ‌یک از طرفین نمی‌توانند بدون عذر موجه از برقراری رابطه‌ی جنسی با طرف مقابل سرباز بزنند.
عدم تمکین چیست؟
زن پس از جاری شدن صیغه عقد و رسمیت یافتن ازدواج با همسرش میتواند از او نفقه طلب کند. در مقابل مرد نیز میتواند از همسرش تقاضای تمکین کند. این واژه یعنی زن موظف به برآوردن نیازهای زناشویی است. به این مساله تمکین خاص می‌گویند .و البته تمکین عام نیز مطرح است که به معنای حضور زن در سر زندگی‌اش است؛
اما از آنجا که همیشه همه چیز در میان همسران با صلح و صفا شکل نمی‌گیرد، گاهی زنان مجبور به طرح شکایت برای دریافت نفقه می‌شوند و گاهی نیز مردان مجبور می‌شوند برای تمکین از همسر خود شکایت کنند.
موارد مجاز برای زن به منظور عدم تمکین چیست؟
مواردی که زن مجاز به عدم تمکین است؛ ولی ناشزه شناخته نمی شود، عبارتند از:
بودن زن و شوهر در یک منزل متضمن خوف و ضرر جانی، مالی و آبرویی براری زن باشد. ماده 1115 قانون مدنی در این خصوص مقرر می کند:
«اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی و یا مالی یا شرافتی برای زن باشد زن میتواند مسکن علیحده اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه بر‌عهده شوهر خواهد بود».
مرد مبتلا به امراض جنسی مسری باشد. ماده 1127 قانون مدنی در این خصوص مقرر کرده است:
«هرگاه شوهر بعد از عقد مبتلا به یکی از امراض مقاربتی گردد زن حق خواهد داشت که از نزدیکی با او امتناع نماید و امتناع به علت مزبور مانع حق نفقه نخواهد بود».
تعیین محل زندگی بر عهده زن باشد. ماده 1114 قانون مدنی بیان می کند:
«زن باید در منزلی که شوهر تعیین میکند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد».
بنابراین، اگر اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد و شوهر منزل را تعیین کند، زن می تواند از ایفای وظایف زوجیت در مقابل او امتناع کند.
زن مبتلا به بیماری مسری باشد. در صورتی که زن مبتلا به بیماری مسری از قیبل ایدز و یا کرونا باشد می تواند از تمکین نسبت به مرد خودداری کند؛ اما از حق نفقه برخوردار خواهد بود و ناشزه محسوب نمی شود. در پاره ای از موارد ممکن است زن مبتلا به بیماری باشد که مسری نبوده؛ لکن برقراری روابط جنسی را برای زن دشوار یا غیرممکن می کند. فرض کنید الف خانمی است که در فرج او استخوانی روییده و مبتلا به بیماری قَرَن است. در این صورت عدم نزدیکی زن او را از پرداخت نفقه محروم نمی کند.
استفاده از حق حبس برای زوجه. اگر زن از حق حبس خود استفاده می کند، همچنان مستحق نفقه است و ناشزه محسوب نمی شود. منظور از حق حبس چیست؟ به مجرد عقد نکاح زن مالک کل مهریه می شود. در اینجا زن می تواند تا زمانی که مهریه به او تسلیم نشده از تمکین در مقابل شوهر خودداری کند و این عدم تمکین مسقِط حق نفقه نخواهد بود و ناشزه در نظر گرفته نمی شود. ماده 1085 قانون مدنی در این مورد مقرر کرده است:
«زن میتواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظائفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حلال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود».
اگر زن در حالت انجام واجبات شرعی از قبیل روزه و حج و ... باشد می تواند از تمکین در برابر مرد خودداری کند؛ اما ناشزه محسوب نشود.
نتیجه عدم تمکین موارد زیر است
عدم استحقاق زن نسبت به نفقه (مستنداً به ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی)
کسب اجازه ازدواج مجدد از دادگاه (مواد ۱۶ و ۱۷ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۵ بهمن ماه ۱۳۵۳)
بنابراین برای آنکه مرد بتواند زن دوم بگیرد بایستی به دادگاه رجوع و با اثبات عدم تمکین همسرش، از دادگاه اجازه ی ازدواج مجدد بگیرد.
امکان طرح دعوی طلاق از سوی مرد.
البته در کلیه ی موارد فوق اقدام شوهر بایستی مسبوق به سابقه اثبات عدم تمکین زن باشد. قاعدتا اول مرد دادخواست تمکین به دادگاه می دهد و چنانکه دادگاه زن را به تمکین محکوم نماید و عدم تمکین جایز نیست و حکم قطعی شود مرد می تواند از این حکم برای طرح دعاوی دیگر یعنی، طلاق، کسب اجازه ازدواج مجدد سود جوید. چنانچه مرد بخواهد زنش را طلاق دهد بایستی مهریه او را بپردازد، اما سایر حقوق مانند نفقه، نصف اموال مرد و … به زن تعلق نمی گیرد.
تعریف نشوز
نشوز در لغت به معنای ارتفاع و بلند شدن است و در اصطلاح حقوقی به نافرمانی زوجین و عدم ایفای وظایف زناشویی از جانب آنها گفته می‌شود در واقع اگر هر یک از زوجین به هر علت وظایف زناشویی خود را ایفا نکند نشوز کرده است.
زن ناشزه
همانطور که گفته شد یکی از تکالیفی که به موجب عقد نکاح بر عهده زن قرار می گیرد ، تمکین از شوهر می باشد . تمکین یعنی اطاعت کردن از شوهر . تمکین از شوهر در معنای عام و خاص به کار می رود . تمکین عام یعنی اطاعت از شوهر در مسائل کلی زندگی مشترک ؛ مثل سکونت در منزلی که شوهر انتخاب کرده و تمکین خاص هم ناظر بر روابط زناشویی زوجین می باشد . حال ، در صورتی که زن از شوهر خود تمکین نکند ، مرتکب نشوز شده است . نشوز زن مترادف عدم تمکین است . به چنین زنی زن ناشزه هم گفته می شود.
آثار نشوز زن (مهریه و نفقه زن ناشزه)
1- عدم استحقاق زن نسبت به نفقه (مستنداً به ماده 1108 قانون مدنی)
در واقع چون شرط نفقه ، تمکین از سوی زن است ، زن ناشزه حق دریافت نفقه خود را از دست می دهد.
2- کسب اجازه ازدواج مجدد زوج از دادگاه (مواد 16 و 17 قانون حمایت خانواده مصوب 15 بهمن ماه 1353)
بنابراین برای آنکه مرد بتواند زن دوم بگیرد بایستی به دادگاه رجوع و با اثبات عدم تمکین همسرش، از دادگاه اجازه ی ازدواج مجدد بگیرد.
3- امکان طرح دعوی طلاق از سوی مرد.
البته در کلیه ی موارد فوق اقدام شوهر بایستی مسبوق به سابقه اثبات عدم تمکین زن باشد. قاعدتا اول مرد دادخواست تمکین به دادگاه می دهد و چنانکه دادگاه زن را به تمکین محکوم نماید و عدم تمکین جایز نیست و حکم قطعی شود مرد می تواند از این حکم برای طرح دعاوی دیگر یعنی، طلاق، کسب اجازه ازدواج مجدد سود جوید. چنانچه مرد بخواهد زنش را طلاق دهد بایستی مهریه او را بپردازد، اما سایر حقوق مانند نفقه، نصف اموال مرد و … به زن تعلق نمی گیرد.
حکم مهریه زن ناشزه
این تصور در بین مردم رواج دارد که ثابت کردن نشوز زن، مجوزی برای مردان است تا از پرداخت مهریه امتناع کرده و مهریه را پرداخت نکنند که در این باره باید بگوییم تصور اشتباهی است و طبق قانون ناشزه بودن زن نمی‌تواند مانع دریافت مهریه شود. باید گفت که بر اساس ماده 1082 ، به محض عقد نکاح مهریه به مالکیت زن در می آید . بنابراین ، مرد مکلف به پرداخت آن به همسر خود می شود . لذا عدم تمکین از سوی زن و ناشزه شدن زن سبب نمی شود که وی حق مهریه خود را از دست بدهد . در واقع زن ناشزه همچنان حق مهریه دارد.
مرد ناشزه
همانطور که گفته شد نشوز اختصاص به زن ند‌ارد بلكه مرد نيز ممكن است در برابر زوجه خويش نسبت به انجام تكاليف واجب خود اقد‌امي نکند و وظایفش را انجام ند‌هد و از اين نظر ناشز محسوب شود. نشوز مرد با تعدی بر همسر و نپرداختن حقوق واجب از قبیل، نفقه، همخوابی واجب و مانند آن محقق می شود.
آثار نشوز مرد
1- امکان تقاضای طلاق از ناحیه زوجه اگر مرد به وظایف زناشویی خود در برابر همسرش عمل نکند، زن میتواند به دادگاه مراجعه و با حکم دادگاه او را ملزم به انجام وظایف خود کند. مخصوصا اگر عدم ایفای این وظایف از سوی مرد به نحوی باشد که زندگی را بر زن سخت کند، او میتواند با استناد به آن از دادگاه درخواست طلاق نماید.
2- امکان محکومیت زوج به مجازات ترک انفاق همچنین همانطور که پیش‌تر ذکر شد، یکی از تکالیف مرد در برابر همسر خود این است که نفقه‌اش را بپردازد. بر این اساس و به موجب قانون مجازات اسلامی اگر مرد توانایی مالی داشته باشد و همسرش نیز به تمامی‌ِ وظایف زناشویی خود عمل کند، اما با این حال، نفقه‌ی وی را پرداخت نکند زن میتواند از مرد به علت «ترک انفاق» شکایت نماید.
مشاوره حقوقی خانواده کسی است که از قواعد حقوقی حاکم بر امور خانواده آگاه است و میتواند مسائل حقوقی مرتبط با دعاوی خانوادگی را به خوبی بررسی کند و اشخاص را راهنمای کند. چنین شخصی علاوه بر دانش در زمینه قوانین و حقوق خانواده باید تجربه کافی داشته باشد و نسبت به رویه ی قضایی دادگاه های خانواده آگاه باشد.
مهم ترین مسائل این حوزه مربوط به نفقه، مهریه، حضانت فرزندان، طلاق، شرایط ازدواج و موانع آن و حقوق و تکالیف زن و شوهر است.
هر شخصی در هر جایگاهی برای پیشگیری از مشکلات آینده و یا رهایی از یک شرایط دشوار خانوادگی به شخصی نیاز دارد که با بینش و علم خود به او کمک کند و با راهنمایی دقیق مسیر درست را پیش رویش قرار دهد.
مشاور حقوقی می تواند این کار را به خوبی انجام دهد. چنین فردی می تواند به تنظیم صحیح شروط ازدواج و یا حل دعاوی خانوادگی کمک کند.